22. Kontrakt zastawniczy

Umowa zastawnicza to kontrakt realny, dwustronnie zobowiązujący niezupełny, bonae fidei. Polegała na wydaniu przez zastawcę jakiejś rzeczy zastawnikowi w posiadanie na zabezpieczenie istniejącego długu. Zastawnik zobowiązywał się zwrócić rzecz przy spłaci długu lub wydać zastawcy nadwyżkę ponad ten dług, w przypadku sprzedaży rzeczy zastawionej.

Przy zawieraniu kontraktu powstawał splot stosunków prawnych. Podstawą był pierwotny węzeł obligacyjny, który był zabezpieczany przez zastaw. Wraz z wydaniem rzeczy powstał nowy kontrakt, w którym role dłużnika i wierzyciela się odwracały. Na dodatek mogły powstać kolejne węzły np. przy roszczeniu zastawnika o zwrot nakładów poczynionych na rzecz zastawioną.

Na kontrakcie zastawniczym zyskiwały obie strony. Zastawca zyskiwał zabezpieczenie swojej wierzytelności, a zastawnik mógł dzięki temu uzyskać kredyt.

Zastawca i zastawnik ponosili odpowiedzialność za dolus i omnis culpa. 

Zastawnik dysponował ograniczonym prawem do przedmiotu. Mógł go wykorzystywać tylko na zasadach określonych w umowie. W innym przypadku mogło dojść do kradzieży używania. Nie mógł również pobierać pożytków.

Zastawca był zobowiązany do zwrócenia zastawnikowi nakładów i wydatków, które zostały poczynione w sposób celowy na rzecz zastawioną i do wyrównania szkód, jakie powstały, jeśli oddał w zastaw rzecz niebezpieczną.

Zastawca po wypełnieniu 1 zobowiązania mógł dochodzić przedmiotu lub nadwyżki z jego sprzedaży za pomocą actio pigneraticia. Zastawnik dysponował odpowiednim iudicium contrarium i retentio.