43. Delikty prawa pretorskiego

Pretorzy w razie potrzeb tworzyli nowe środki ochrony w przypadkach nieprzewidzianych w ius civile. W ten sposób powstała nowa kategoria przestępstw prawa pretorskiego i opartych na nich zobowiązań. Do ważnych deliktów prawa pretorskiego zalicza się: dolus, metus, działanie na szkodę dłużnika, gorszenie niewolnika.

Dolus oprócz najwyższego stopnia winy oznaczał również przestępstwo prawa pretorskiego, polegające na rozmyślnym wyrządzeniu szkody majątkowej przez podstępne wprowadzenie drugiej osoby w błąd. Pokrzywdzony dysponował powództwem penalnym actio doli. Służyło ono do odzyskania pojedynczej wysokości wartości szkody, miało skutek infamujący. Pozwany mógł uniknąć infamii, jeśli na wezwanie sędziego zaspokoił powoda. Actio doli nie można było użyć przeciw rodzicom, patronom i osobom wyższym stanem.

Metus polegał na bezprawnym przymuszeniu drugiej osoby do niekorzystnej czynności prawnej. Pokrzywdzony dysponował powództwem penalnym actio quod metus causa. Mógł go użyć nie tylko wobec sprawcy przymuszenia, ale też wobec wszystkich tych, którzy skorzystali na przymuszeniu. Powód mógł żądać poczwórnej zapłaty wartości rzeczy w ciągu roku, a pojedynczej wartości po upływie roku.

Działanie na szkodę dłużnika polegało na takim działaniu dłużnika z osobami trzecimi, które dążyło do uniknięcia bądź opóźnienia spłaty długu. Zazwyczaj dotyczyło czynności pozornych mających na celu próbę ukrycia majątku dłużnika (fraudacji). Wierzyciele dysponowali możliwości likwidacji takich umniejszeń przy pomocy interdictum fraudatorium. Później wykształciło się osobne powództwo actio Pauliana. Służyło do żądania zwykłego zwrotu umniejszenia do majątku dłużnika. Ważne było przez rok.

Gorszenie niewolnika to takie działanie, które podburzało niewolnika przeciw właścicielowi, nakłaniało go do nieposłuszeństwa, zachowania niekorzystnego dla właściciela. Właściciel niewolnika dysponował powództwem penalnym actio servi corrupti o zapłatę podwójnej wartości szkody. Miało charakter wieczysty.