34. Pacta i ich rodzaje

Formalne umowy chronione przez ius civile to kontrakty. Obok nich rozwijały się nieformalne umowy zwane pacta. Nie miały one ochrony procesowej. Pacta dochodziły do skutku solo consensu. Mogły być podniesione do rangi kontaktu przez stypulację.

Na podstawie pactum nie można było wnieść actio, jednak te "pacta nuda" i tak miały znaczenie. Wykonywano je choćby ze względu na wierność przyrzeczeniom. Z czasem zyskały też ochronę pretorów.

Pacta nuda nie dawały podstawy do powództwa, ale umożliwiały obronę pozwanego w procesie.

Niektóre pacta miały ofensywną ochronę procesową, zazwyczaj ta ochrona była etapem przejściowym, przy przechodzeniu do kontraktu, ale nie zawsze. Te pacta zwie się pacta praetoria.

Niektóre pacta zyskiwały sankcję zaskarżalności w prawie cesarskim - pacta legitima.

Pacta adiecta, dołączane do umów były chronione powództwami tych umów.

Najpopularniejsze były pacta adiecta. Były to dodatkowe porozumienia, które miały uzupełniać kontrakty. Powództwa obejmowały wszystkie pacta adiecta, które zawarto od razu wraz zawarcie kontraktu. Pacta adiecta dodane po pewnym czasie mogły jedynie powodować umniejszenie obowiązków dłużnika.

Cechą wspólną pacta praetoria było to, iż sankcjonowały umowy, w których przyrzeczenie składała jedna ze stron. Wyróżnić można trzy przykłady: pactum w sprawie dobrowolnej przysięgi (strony skonfliktowane mogły uniknąć procesu, jeśli umówiły się między sobą o prywatne rozstrzygnięcie sporu przez przysięgę), przyrzeczenie zapłaty długu (podwójne zabezpieczenie dla wierzyciela), zobowiązania gwarancyjne (gwarancja bankiera, gwarancje właścicieli statków, gospód, stajni, że rzeczy klientów pozostaną nietknięte).

Wśród pacta legitima można wymienić nieformalne przyrzeczenie posagu, kompromis (umowa o poddanie się pod sąd prywatnego arbitra) i darowiznę.

Pacta uelastyczniały rzymski system kontraktowy.