5. Zobowiązania ścisłego prawa i dobrej wiary

W prawie procesowym znany jest podział na zobowiązania stricte iuris (ścisłego prawa), które podlegały ścisłym regułom i rygorowi formalnemu, z ograniczeniem roli sędziego oraz bardziej elastyczne zobowiązania dobrej wiary (benae fidei).

Zobowiązania dobrej wiary tym różniły się od zobowiązań ścisłego prawa, że sędzia mógł brać pod uwagę dodatkowe okoliczności, a zwłaszcza intencje stron. Przede wszystkim sędzia mógł: wyznaczyć uboczne należności, uwzlędnić pacta adiecta, zarządzić odszkodowanie.

Podział na zobowiązania ścisłego prawa i dobrej wiary jest ściśle związany z podziałem na zobowiązania jednostronne i dwustronne. Te pierwszy, starsze, były zazwyczaj stricte iuris. Sędzia orzekał na podstawie obiektywnej odpowiedzialności i brał pod uwagę zwykłą wartość rzeczy. Dochodzono ich na podstawie actiones stricti iuris (nazwa pochodzi z czasów justyniańskich).

Zobowiązania dwustronne były benae fidei. Sędzia brał pod uwagę subiektywne czynniki i różne stopnie winy. Sądził wg zasad ówczesnie rozumianej uczciwości. Przełamywano w ten sposób sztywne ograniczenia.