5. Władza wykonawcza. Modele organizacyjne władzy wykonawczej

I.Uwagi wprowadzające

1. Pojęcie „systemu rządów”

System rządów w państwie zależy od stosunków, relacji, wzajemnych kompetencji pomiędzy organami państwa, tworzącymi władzę ustawodawczą i wykonawczą .

2. Pojęcie podziału władz i jej determinanty

Konstytucja RP uwzględnia zasadę trójpodziału władz. Stanowi o tym art. 10

3. Rodzaje systemu rządów

a)     System rządów parlamentarno – gabinetowych polega na równowadze między władzą prawodawczą a rządem, który bywa nazwany gabinetem. Rząd jest powoływany przez głowę państwa i musi się cieszyć poparciem większości parlamentarnej.

b)     Kontrasygnata- polega na złożeniu podpisu pod aktem głowy państwa przez właściwego ministra lub prezesa rady ministrów. W systemie tym na czele rządu staje zazwyczaj lider partii posiadającej większość w parlamencie lub lider koalicji.

c)      System rządu konwentu ( parlamentarno- komitetowych) polega na zespoleniu władzy prawodawczej i wykonawczej w jednym organie – parlamencie, który sam wykonuje władzę wykonawczą. Parlamentowipodporządkowane są wszystkie inne organy państwowe. Rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament.

d)     W systemie rządów prezydenckich istnieje pewna przewaga władzy prezydenta nad parlamentem. W systemie tym prezydent najczęściej łączy stanowisko głowy państwa i szefa rządu. Prezydent dobiera sobie ministrów bez względu na stanowisko parlamentu.

e)      Systemy mieszane ( pośrednie ), które mają cech zarówno systemu parlamentarno – gabinetowego, jak i prezydenckiego. Taki system rządów występuje we Francji.

f)       System semiprezydencki ( półprezydencki) łącząc w sobie elementy systemu preparlament i rozwiązania parlamentu przez rząd zostały jednak ograniczone, kolektywność pracy gabinetu i samodzielność ministrów.
j)       Model premierowsko – prezydencki istniejący we Francji zasadza sięna szczególnym systemie stosunków między prezydentem Republiki a premierem. Prezydent ma być „najwyższym sędzią narodowego interesu” wyposażonym we władzę „oddziaływania na pozostałe organy”.

II. Modele organizacyjne władzy wykonawczej

1. System monokratyczny

polegający na skupieniu całej władzy wykonawczej w rękach jednego organu, na przykład premiera rządu.

2. System dualistyczny

2.2.1. System gabinetowy

System gabinetowy sprawowania rządów wyróżnia się tym, że głowa państwa ma ograniczone pełnomocnictwa w dziedzinie władzy wykonawczej. Większość z nich ma jedynie charakter formalny. Obowiązek podjęcia przez głowę państwa pewnych działań w określonej sytuacji może wynikać z nakazu konstytucji np. mianowanie premiera i rządu czy rozwiązanie parlamentu. Wiele uprawnień głowy państwa sprowadza się do tradycyjnych, związanych z reprezentacją państwa. W systemie tym głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem i nie może być przezeń odwołana.

2.2.2. System kanclerski

system kanclerski, odmiana systemu parlamentarno-gabinetowego; premier (kanclerz) jest politycznie odpowiedzialny przed parlamentem; rząd powoływany przez prezydenta na wniosek kanclerza; istnieje w Niemczech i Austrii.

2.2.3. System resortowy

System resortowy jest też pewną odmianą systemu gabinetowego. Główne sprawy rozstrzyga cały rząd jako organ kolegialny. Każdy minister kieruje samodzielnie określoną dziedziną administracji państwowej. Posiada odpowiednie kompetencje i jest naczelnym organem administracji państwowej. Premier przewodniczy tylko posiedzeniom rządu i koordynuje działalność poszczególnych ministrów. Jest on pierwszym wśród innych. Włochy były tu długo znamiennym przykładem. Głowa państwa ma pozycję reprezentanta państwa.

2.2.4. System prezydencjalny

System półprezydencki jest też odmianą systemu dualistycznego, zbliżoną do gabinetowego. Głowa państwa jest tu wyposażona w rozległe kompetencje i może podejmować decyzje bez zgody premiera, zwłaszcza w zakresie polityki zagranicznej, obronności państwa, rozwiązania parlamentu. Głowa państwa obsadza stanowiska w administracji i w wojsku. Rząd odpowiada politycznie przed parlamentem i głową państwa. Premiera mianuje głowa państwa, ministrów też. Głowa państwa przewodniczy pracom rządu. Premier kieruje bieżącymi pracami rządu. Politykę rządu nakreśla głowa państwa. Parlament może udzielić premierowi i rządowi wotum nieufności i doprowadzić do jego ustąpienia.

3. System departamentalny

jest oddzielnym modelem organizacji i funkcjonowania władzy wykonawczej. Departament zawiaduje działem administracji państwowej. Kierownik departamentu jest szefem i kieruje jego pracami. Parlament powołuje szefów departamentów. Koryguje ich politykę. Razem tworzą radę do rozstrzygnięć spraw przekraczających zakres działania departamentu. Parlament powierza jednemu członkowi Rady pełnienie funkcji głowy państwa na jeden rok. Przykładem tego modelu jest organizacja władzy wykonawczej w Szwajcarii.

4. System dyrektorialny

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów. Władza wykonawcza oparta jest na zasadzie dualizmu – prezydent oraz rząd z premierem na czele. Rząd i ministrowie ponoszą przed Sejmem polityczną odpowiedzialność. Prezydent nie ma kompetencji przejęcia kierownictwa nad sprawami rządowymi. Nie jest więc to ani czysty system parlamentarny ani prezydencki.

System przyjęty w Konstytucji jest parlamentaryzmem zracjonalizowanym – miejsce główne wśród organów państwowych zajmuje Sejm, a wyrażenie wotum nieufności musi mieć charakter konstruktywny. Nie istnieje w Polsce równowaga pomiędzy egzekutywą a legislatywą, co również jest specyficzne dla modelu polskiego.