Tomasz Hobbes

Tomasz Hobbes

• Stan natury to wg Hobbesa wojna każdego z każdym, a dokładniej "wszystkich ze wszystkimi" (bellum omnium contra omnes), co wynika bezpośrednio z faktu, że każdy człowiek jest z natury egoistą. Przy braku ograniczającej go z zewnątrz władzy, w sytuacji gdy pozornie wszyscy są wolni, ludzie zaczynają z sobą walczyć, co powoduje, że zamiast korzystać z wolności każdy musi cały czas koncentrować się na przetrwaniu.
• Między wolnością a przetrwaniem istnieje zatem stały, nierozwiązywalny konflikt. W doktrynie Hobbesa wolność określana jest jako brak zewnętrznych przeszkód w osiąganiu celów. Wolność człowieka polega na tym, iż nikt nie powstrzymuje jego działań.
• Człowiek według Hobbesa postawiony zostaje przed dramatycznym wyborem. Musi opowiedzieć się albo za bezpieczeństwem i jednocześnie za absolutną podległością, albo za nieograniczoną wolnością i anarchią oraz związanym z nimi ciągłym zagrożeniem dla jego życia.
• Prawem natury (lex naturalis) jest przepis lub reguła ogólna, którą znajduje rozum i która człowiekowi zabrania czynić to, co jest niszczące dla jego życia lub to, co odbiera mu środki zachowania życia; i która nakazuje mu dbać o to, co w jego rozumieniu najlepiej może jego życie zachować (…)
• Tak więc prawa natury wg Hobbesa to racjonalne reguły, które zdolny jest odkryć każdy, posługując się tylko własnym rozumem.
• Według Hobbesa, prawa natury tożsame są przede wszystkim z warunkami pokojowego współistnienia. (Jest bowiem oczywiste, że największą korzyść odnosi człowiek z sytuacji, która pozwala mu swobodnie się rozwijać.)
• W stanie bezpaństwowym strona emocjonalna człowieka bezwzględnie dominuje nad stroną racjonalną, stąd też prawa natury nie mogą się ujawnić. Dlatego stan bezpaństwowy nacechowany jest całkowitym brakiem gwarancji tych praw. Są one tutaj jedynie potencjalne i niezaktualizowane, tzn. spoczywają w uśpieniu. Dla Hobbesa jest to tożsame z sytuacją, w której w ogóle żadne prawa nie istnieją. Mówiąc o prawie natury i naturalnych uprawnieniach człowieka, Hobbes wydaje się więc jednocześnie w ogóle negować ich istnienie w stanie natury.
• Według Hobbesa sprawiedliwość oraz wszelkie prawa są wynikiem ludzkiej konwencji. Stąd też wg Hobbesa o powstaniu jakichkolwiek reguł racjonalnego współżycia mówić można dopiero od momentu powstania państwa. (dla Hobbesa pojęcia społeczeństwo i państwo są tożsame).
• Fundamentalne prawo natury składa się z dwóch części. Pierwsza to nakaz poszukiwania pokoju tam, gdzie jest on możliwy oraz jego utrzymania. Druga zaś to uprawnienie przyrodzone, które w sytuacji, gdy zachowanie pokoju jest niemożliwe, dopuszcza użycie wszelkich środków dla obrony własnej w stanie wojny.
• Katalog norm prawa natury u Hobbesa obejmuje szereg norm. Obejmują one szereg zaleceń prowadzących do zachowania pokoju oraz do uniknięcia konfliktu. Można tu wymienić nakaz bycia uprzejmym i uczynnym, dbania o sytuację dobroczyńcy, zakaz pogardy, nienawiści, pychy i arogancji, postulat równości ludzi w stanie natury, regulację kwestii używania rzeczy wspólnych itp.
• Relacje prawo natury-prawo ludzkie: Najważniejszym prawem natury jest prawo do obrony. W celu uniknięcia konieczności jego stosowania wspólnota polityczna ustanawia prawa pozytywne (ius gentium). Ogólnie przedstawione przez T. Hobbesa prawa ustanowione podzielić można na: prowadzące do pokoju, eliminujące wojnę bez udziału arbitra i prowadzące do uniknięcia walki z udziałem arbitra.
• Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej, przekazującej całą władzę suwerenowi. Umowa taka tworzy wspólnotę i państwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia paktu popycha człowieka lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę.
• Wynikiem tej umowy jest powstanie państwa, które porównuje Hobbes do biblijnego potwora Lewiatana pochłaniającego naturalną wolność swoich obywateli w zamian za zagwarantowanie im bezpieczeństwa. Państwo jest abstrakcyjną osobą, która przejmuje od wszystkich jej „sygnatariuszy” uprawnienia do władania ich osobami. Na mocy tej umowy każdy bezwzględnie podporządkowuje się woli suwerena.
• umowa społeczna jest umową jednostronną. Węzeł zobowiązania nie wiąże suwerena ze społecznością, lecz tylko członków społeczności między sobą. Suweren znajduje się poza układem, otrzymuje władzę w darze i w związku z tym jest wolny od zobowiązań wobec członków społeczności. Ci natomiast przekazują mu swoje uprawnienia do ochrony życia i zdrowia, pozbywają się na jego rzecz prawa do wywierania zemsty na tych, którzy ich skrzywdzili i, oddając mu własną naturalną wolność, całkowicie mu się podporządkowują.
• Najważniejszą konsekwencją tego ostatniego założenia jest uzyskanie nad poddanymi absolutnej i niczym nie ograniczonej władzy
• Wątki ustrojowe: Są trzy rodzaje władzy (monarchia, arystokracja i demokracja). „Innych rodzajów państwa być nie może, albowiem suwerenną w całości musi być albo jeden człowiek, albo pewna liczba ludzi, albo wszyscy. W dziełach historycznych i traktujących o polityce są inne nazwy rządów, takie jak tyrania i oligarchia. Ale nie są to nazwy innych form rządu, lecz tylko nazwy tych samych form, gdy się nie podobają.”
• Monarchia jest najlepsza ze względów praktycznych, gdyż w monarchii interes prywatny jest tożsamy z interesem publicznym. Bogactwo, moc i dostojeństwo monarchy wypływają jedynie z bogactwa, siły i dobrej sławy jego poddanych.