Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy na podstawie przepisów KC

Odpowiedzialność odszkodowawcza na podstawie przepisów KC

Odpowiedzialność odszkodowawcza za niewykonywanie obowiązków pracodawcy może być również dochodzona na podstawie przepisów KC. Będziemy tutaj mieli dwie podstawowe możliwości: odpowiedzialność kontraktowa z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy - art 471 KC oraz odpowiedzialność deliktowa z tytułu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym - art 415 KC.

Na podstawie orzecznictwa można podjąć próbę stworzenia katalogu zachowań i zaniechań pracodawcy, które mogą prowadzić do odpowiedzialności kontraktowej lub deliktowej. I tak, jeśli chodzi o odpowiedzialność kontraktową, to stanie się ona podstawą do dochodzenia odszkodowania w następujących przypadkach:

a) nienawiązanie stosunku pracy z pracownikiem, który w okresie 6 miesięcy od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych zgłosi swój powrót do pracy niezwłocznie po ustaniu tych przyczyn,
b) niezwrócenie pracownikowi świadectwa szkolnego lub innych dokumentów łączących się ze stosunkiem pracy,
c) pozbawienie uprawnionego pracownika prawa do nabycia należnych mu nieodpłatnie akcji,
d) niezrealizowanie przygotowania zawodowego pracownika;

Trzeba zaznaczyć, że to tylko przykładowe zachowania, które mogą skutkować dochodzeniem odszkodowania na podstawie odpowiedzialności kontraktowej, gdyż - generalnie rzecz biorąc - odpowiedzialność tę ujmuje się bardzo szeroko.

I teraz druga grupa naruszeń obowiązków pracodawcy, które skutkować mogą odpowiedzialnością w oparciu o przepisu kodeksu cywilnego, tym razem są to zachowania, które pozwalają dochodzić odszkodowania na podstawie odpowiedzialności deliktowej z tytułu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym. Chodzi tu przede wszystkim o przypadki, gdy pracownik doznał szkody majątkowej wyrządzonej czynem niedozwolonym, np. z powodu:
a) naruszenia przez pracodawcę dobra osobistego pracownika,
b) zaniedbania przez pracodawcę obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego stanowiska pracy, obowiązku dostarczenia pracownikom bezpiecznych i sprawnych narzędzi pracy.

Do kategorii czynów niedozwolonych zalicza się również naruszenie przez pracodawcę zasad współżycia społecznego, a więc pracownik może też na podstawie odpowiedzialności deliktowej dochodzić odszkodowania za szkodę doznaną w wyniku naruszenia przez pracodawcę dobrych obyczajów, lojalności wobec pracownika, przyzwoitości czy też uczciwego działania.

Na podstawie odpowiedzialności deliktowej można również dochodzić odszkodowania za zachowania dyskryminujące. Sąd Najwyższy w wyroku z 24 marca 2000 r. (I PKN 314/99, OSNP 2001/15/480) orzekł, że kandydat do pracy zgłaszający się na ofertę pracodawcy dyskryminującą ze względu na płeć, który nie został zatrudniony, może dochodzić odszkodowania w granicach tzw. ujemnego interesu (culpa in contrahendo) na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych (art. 415 k.c.). Podobnie w wyroku z 10 września 1997 r. (I PKN 246/97, OSNP 1998/12/360) sąd uznał, że odszkodowania na podstawie art. 415 KC może dochodzić też pracowników, który został bezprawne pozbawiony lub któremu bezprawnie ograniczono prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy albo, który był nierówno traktowany ze względu na wiele cech, w tym wiek, płeć, niepełnosprawność.

Osobną jeszcze kwestią jest odpowiedzialność pracodawców prowadzących przedsiębiorstwo lub zakład wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, a więc odpowiedzialność na podstawie art. 435 KC. Zgodnie z art. 435 KC prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Przepis ten wprowadza odpowiedzialność prowadzącego zakład na podstawie ryzyka. W związku z tym, odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy oparta na zasadzie ryzyka powstaje bez względu na winę prowadzącego przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody, jak również bez względu na to, czy szkoda nastąpiła w warunkach zachowania bezprawnego. Nie wyklucza jej zatem fakt, że działalność przedsiębiorstwa była w pełni zgodna z prawnie określonymi wymaganiami albo przyjętymi nakazami bezpieczeństwa i ostrożności.

Na koniec, zamykając już kwestię odpowiedzialności pracodawcy na podstawie kodeksu cywilnego, można poruszyć jeszcze kwestię odpowiedzialności za szkodę powstałą na mieniu pracownika w zakładzie pracy lub innym miejscu przeznaczonym do wykonywania pracy. Chodzi tutaj o sytuację, gdy uszkodzeniu w miejscu pracy ulegają przedmioty będące prywatną własnością pracownika, a nie częścią majątku przedsiębiorstwa. Będziemy mieć tutaj dwie ścieżki dochodzenia odszkodowania.

Po pierwsze, odpowiedzialność kontraktowa, kiedy pracodawca niewykonał obowiązku pieczy nad rzeczami niezbędnymi pracownikowi udającemu się do pracy. Sąd Najwyższy uznał, że taki obowiązek, obowiązek pieczy nad rzeczami niezbędnymi pracownikowi udającemu się do pracy, wynika już z samego stosunku pracy:

Pracodawca przez nawiązanie stosunku pracy przyjmuje na siebie jednocześnie zobowiązanie zapewnienia pracownikowi odpowiednich warunków pracy, w których mieści się również obowiązek pieczy nad rzeczami pracownika, wniesionymi do zakładu w związku z pracą (wyrok SN z 17 października 1977 r., I PR 89/77).

Do uznania istnienia odpowiedzialności pracodawcy za rzeczy pracownika z mocy samej umowy o pracę konieczne jest spełnienie przesłanki, aby znajdowały się one w zakładzie pracy „w związku z pracą”. Związek ten może występować w różnych sytuacjach, zarówno w przypadku gdy rzeczy są potrzebne pracownikowi i pracodawcy w celu pełnienia pracy i muszą się znajdować w miejscu pracy lub są konieczne do przybycia do pracy i odejścia z miejsca pracy, jak i w wypadku chwilowego znajdowania się ich w miejscu pracy z konieczności w zwykłym porządku zdarzeń, np. zwyczajowo noszonych przy sobie przedmiotów lub kwot pieniężnych.

I druga podstawa do odpowiedzialności za mienie pracownika to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Chodzi o sytuacje, gdy szkoda w mieniu została wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody.