17. Umorzenie zobowiązań według prawa pretorskiego

Zobowiązania z natury mają charakter czasowy i są przeznaczone do rozwiązania. W interesie dłużników skrępowanych węzłami obligacyjnymi było jasne i ścisłe określenie warunków rozwiązania. Historyczne i prawnicze argumenty przemawiają za odróżnieniem sposobów umarzania w prawie cywilnym i pretorskim.

Umorzenie zobowiązania w prawie pretorskim polegało na tym, że dłużnik pozwany o spełnienie świadczenia bronił się przy pomocy zarzutów procesowy i w ten sposób paraliżował powództwo. Zobowiązanie takie wciąż istniało w ius civile, ale nie było możliwe do realizacji.

Jedną z form umorzenia w prawie pretorskim było pactum de petendo. W tej nieformalnej umowie wierzyciel rezygnował z dochodzenia należności. Pretorowie uznawali takie pakty za podstawę ekscepcji.

Inną formą była kompensacja, czyli potrącenie. Jeśli istniały przeciwstawne zobowiązania, to mogło dojść do potrącenia wzajemnych należności.

Kompensacja dobrowolna nie wymagała uregulowania. Problem stwarzała kompensacja przymusowa.

W bonae fidei uznawano, że osoba sprzeciwiająca się kompensacji narusza zasadę dobrej wiary. Sędzia więc zasądzał na różnicę.

W stricti iuris kompensację zaczęto dopuszczać w dwóch przypadkach: bankiera oraz nabywcy majątku z licytacji (mógł ściągać korzyści bankruta z potrąceniem wzajemnych należności).