23. Kontrakty werbalne

Kontrakty werbalne (verbis) zachodziły poprzez ustnie wyrażenie woli przy użyciu określonych słów w obecności obu stron.

Wymienić należy: przyrzeczenie posagu, zaprzysiężone przyrzeczenie wyzwoleńca do pełnienia dalszych usług oraz stypulację.

Przyrzeczenie posagu polegało na ustnym jednostronnym zobowiązaniu się do wypłaty posagu w przyszłości. Najczęściej związane to było z wypełnieniem warunku (zawarcie małżeństwa). Dochodziło do skutku przez samo wypowiedzenie przyrzeczenia, bez pytania wierzyciela.

Zaprzysiężenie wyzwoleńca do świadczenia dalszych usług lub do ponoszenia innych świadczeń na rzecz patrona. Niewolnik w rozumieniu ścisłego prawa nie mógł zawierać zobowiązań, a musiał zobowiązać się do dalszych usług przed wyzwoleniem, w innym przypadku po wyzwoleniu mógłby tego nie zrobić, nie można byłoby go zmusić. Dlatego znaleziono rozwiązanie, jakim było złożenie zobowiązania w prawie sakralnym, które uznawało osobowość niewolników. Niewolnik wymawiał specjalną formułę. Przyrzeczenie dochodziło przez samo wypowiedzenie przyrzeczenia, bez pytani wierzyciela.  Dopiero po wyzwoleniu ponawiał zobowiązanie w prawie świeckim. Na podstawie przysięgi patron dysponował ochroną procesową iudicium operarum.

Najważniejszym kontraktem werbalnym była stypulacja. Stypulacja to ustne przyrzeczenie spełnienia świadczenia, złożone bezpośrednio przez dłużnika w odpowiedzi na pytanie wierzyciela. W akcie uczestniczył stipulator (przyjmujący przyrzeczenie) i promissor (składający przyrzeczenie).

Nie można było przyjąć przyrzeczenia stypulacyjnego dla drugiego. Jednak osoby alieni iuris i niewolnicy mogli nabywać prawa dla swego zwierzchnika przez stypulację.

Dłużnik też mógł przyjąć zobowiązanie jedynie w swoim imieniu. Jeśli zrobił to za kogoś, to stypulacja zachowywała taką ważność, że w przypadku nie przyjęcia zobowiązania przez właściwego dłużnika, promissor był obciążony sankcją kary umownej.

Stypulacja występowała w dwóch formach: ustnej i pisemnej. Ustna była starszą formą, występowała w sferze ius civile i była dostępna dla obywateli. Pisemna pojawiła się pod koniec republiki.

Stypulacja powodowała powstanie zobowiązania jednostronnego, więc powództwa przysługiwały jedynie wierzycielowi. Dysponował on actio certae creditae i actio certae rei. Do dochodzenia świadczeń nieokreślonych mógł użyć actio ex stipulatu.