110. Friedrich A. von Hayek o wolności, sprawiedliwości społecznej i gospodarce planowej.
- Hayek o wolności: w swej filozofii społeczno-politycznej Hayek chwalił indywidualizm. Co więcej, wolność jednostki to pojęcie źródłowe. Nie może być mowy o kolektywnym wymiarze wolności. Mimo to, Hayek podkreślał, że wolność jest formą społecznej relacji – to „stosunek ludzi do innych ludzi”. Jedynie w tym znaczeniu wolność ma wymiar społeczny. Dla Hayeka wolność to działanie zgodne z wolą danej jednostki, niezależność i autonomiczność. Musi ona być prawnie chroniona. Ochroną wolności jest również sfera prywatna jednostki – obszar niezależny od państwa, obszar gdzie jednostka nie jest poddawana zewnętrznej ingerencji. Wolność jest dobrem z natury, ale nie musi zawsze implikować rzeczy dobrych – ważna jest odpowiedzialność, umiar. Wolność to także jednostkowa władza nad samym sobą.Wolność jest także gwarancjąpostępu, warunkiem rozwoju ludzkości.
- Wolność polityczna nie jest dla Hayeka tożsama z wolnością per se. Wolność polityczna to społeczna kontrola nad administracją, możliwość głosowania, wpływanie na proces legislacyjny. W takim formalnym wymiarze, wolność polityczna jest swobodą zbiorową. Wolność polityczna nie może być jednak jedynie czystą procedurą, nie mającą nic wspólnego z rzeczywistą wolnością indywidualną.
- Dla Hayeka zniweczeniem wolności jest przymus stosowany na jednostce. Przymus to wszelkie ograniczenie woli jednostek – przymus jest zawsze działaniem negatywnym. Deprecjonuje wartość samego człowieka i dąży do uprzedmiotowienia go. Przymus to także: ograniczanie alternatyw, ograniczanie rzeczywistej możliwości decyzji i wyboru. Jedyną instytucją mogącą stosować przymus jest państwo, niemniej prawo takie musi być minimalizowane, redukowane do absolutnego minimum.
- Stosunek Hayeka do władzy: Władza może być zagrożeniem, niemniej jednak władza jako taka nie jest zła, jako forma organizacji wolności politycznej. Zła staje się dopiero momencie wywierania na ludzi zbędnego przymusu i ograniczania ich wolności. Prawo może być opresyjne, ale jednocześnie prawo jest przykładem usprawiedliwionej regulacji życia społecznego i państwowego.
- Hayek o sprawiedliwości społecznej: sprawiedliwość, zdaniem Hayeka, może się odnosić wyłącznie do świadomych działań człowieka, gdyż tylko one mogą być sprawiedliwe bądź niesprawiedliwe.
- Za synonim sprawiedliwości społecznej uważa Hayek “sprawidliwość rozdzielczą”, która według ekonomisty nie może być kryterium oceny rezultatów gospodarki rynkowej.
- Termin „sprawiedliwość społeczna”, zdaniem Hayeka, zakłada istnienie zwykłej sprawiedliwości, która jest gorsza już to z samego względu przywoływania pojęcia sprawiedliwości społecznej. W efekcie może powstać wrażenie, iż do regulacji stosunków społecznych nie wystarczy odwoływać się do pojęcia sprawiedliwości, gdyż jest to niewystarczające. Uważa on, iż w rzeczywistości pojęcie sprawiedliwości społecznej nie niesie żadnych nowych wartości ponad te, które zawierają się w tradycyjnym rozumieniu pojęcia sprawiedliwość. Wzbogacenie jego treści przez dodanie przymiotnika społeczny dyskredytuje wszystkie wartości dotąd mieszczące się w pojęciu sprawiedliwości, sugerując, że bez tego zabiegu jest ono niepełne lub nawet gorsze. Samo zaś fraza sprawiedliwość społeczna, zdaniem Hayeka, „nie znaczy nic” a jej „urzeczywistnianie” prowadzi do bezmyślnego niszczenia społeczeństwa i gospodarki rynkowej
- Hayek o gospodarce planowej: Hayek był zdania, że kalkulacja ekonomiczna jest w socjaliźmie niemożliwa ze względu na to, że centralny planista nie jest w stanie zebrać potrzebnej do tego wiedzy o potrzebach konsumentów.
- Hayek był znany jako jeden z największych krytyków kolektywizmu w XX wieku. Twierdził, że wszystkie formy kolektywizmu (nawet te, teoretycznie oparte na dobrowolnej współpracy) mogą być utrzymywane jedynie przez władzę centralną. W swojej najpopularniejszej książce, Droga do zniewolenia oraz w późniejszych pracach twierdzi, że socjalizm, jako, że wymaga centralnego planowania w gospodarce jest obarczony wysokim ryzykiem przekształcenia się w ustrój totalitarny.
- Hayek argumentuje, że rynkowy mechanizm cenowy najlepiej służy do dzielenia i synchronizowania lokalnej oraz indywidualnej wiedzy, pozwalając społeczeństwu uzyskiwać zróżnicowane cele właśnie przez zasady spontanicznego porządku.
- Ceny są dla uczestników rynku podstawowym źródłem wiedzy i nie powinny być zniekształcane przez ingerencję państwa.