Alexis de Toqueville
- Empiryzm: Toqueville dokonał gruntownej analizy pierwszej demokracji która panowała w USA. Swóją ocenę oparł na wielu czynnikach: prawie, postawach ludzkich, obyczajach, polityki, kultury, gospodarki. Jego stosunek do tego ustroju cechowała ambiwalencja.
- Socjologiczna i politologiczna definicja demokracji: Tocqueville definiował demokrację jako ustrój zapewniający równość możliwości. Za najistotniejszą cechę demokracji przyjmował równość szans wszystkich ludzi. Sądził, że jako zjawisko społeczne demokracja budowana jest oddolnie i nie może być narzucona. Jest ona przeciwstawieniem arystokracji. W demokracji jako formie rządu charakterystyczny jest brak urzędów honorowych, natomiast towarzyszy jej wprowadzenie odpłatnie pełnionych urzędów publicznych. W tym względzie przeciwstawia się ona także monarchii.
- Nieuchronność demokracji: Tocqueville traktował pochód demokracji jako niepowstrzymany, nie sądził aby musiało to być koniecznie zdążanie ku demokracji, która realizuje ideały wolności. Zmiana nieuchronna nie musi być zmianą na lepsze. Zależy to nie tylko od dobrej woli ludzi wpływających na bieg zdarzeń, ale także od zastanych struktur społecznych, których żadna rewolucja nie może zniszczyć do końca, od istniejących już obyczajów i praw oraz od świadomości ogółu społeczeństwa.
- Problem społeczeństwa masowego: Tocqueville prorokuje nadejście społeczeństwa masowego. Była to przepowiednia dalekosiężna. Jego zbliżanie się przewidywał Francuz wspominając o „zniewoleniu” umysłów, które może nastąpić z chwila gdy gazety ustalą swój polityczny program. Społeczeństwo przemysłowe przemieni się w procesach industrializacji i urbanizacji, a jego kulturę zaczną kształtować media, których pozycja ekonomiczna wrośnie. Media te zaczną odgrywać coraz ważniejszą rolę w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym, same stając się ważnym sektorem gospodarki.
- Nowy despotyzm: wg Tocqeville’a demokracja stanowić może zagrożenie dla samej siebie. Gdy zabraknie arystokracji stanowiącej personifikację ideału wolności, a z drugiej strony demokratycznemu społeczeństwu zabraknie woli kultywowania tego ideału, zapanuje wówczas nowy, nieznany despotyzm. Źródłem tego despotyzmu ma być wg Tocqueville'a klasa średnia społeczeństwa, którą cechuje wyjątkowa skłonność i zamiłowanie do dobrobytu, w wyniku czego demokracja odwraca się od wolności na rzecz wszechogarniającej równości. Wycofując się z życia publicznego jednostka pozwala wypełnić tę lukę państwu, od którego stopniowo i nieodwracalnie uzależnia się. To zagrożenie właśnie nazywa Tocqueville „nowym despotyzmem”, który jednak nie jest nieunikniony.
- Rewolucja: Tocqueville uważał rewolucję za zjawisko wynikające z prawidłowości rozwoju dziejów. Na przykładzie rewolucji francuskiej doszedł do wniosku, że rewolucja nie obala z reguły wszystkich fundamentów starego reżimu, a niektóre z nich nawet utrwala (centralizacja, przemoc wobec społeczeństwa itd.). Do wybuchu rewolucji dochodzi zazwyczaj wtedy, gdy władza państwowa w celu niedopuszczenia do niej decyduje się na reformy, które są jednak odbierane przez lud jako przejaw jej słabości. Tocqueville formułował cechy rewolucji takie jak:
- - wola dokonania rewolucji przez znaczną część społeczeństwa
- - istnienie realnej i istotnej potrzeby społecznej, będącej przyczyną rewolucji
- - współdziałanie różnych klas społecznych dla wywołania i dokonania rewolucji
- - stopniowe zmierzanie społeczeństw do równości
- Tocqueville twierdził, że rewolucji można uniknąć poprzez nadawanie przez rządzących praw i swobód obywatelskich rządzonym i dopuszczenie do władz dotychczas jej pozbawionych, uważał, że rewolucja nie jest z natury czymś złym, niekiedy może również sprzyjać postępowi poprzez obalenie zgnuśniałych, konserwatywnych dotychczasowych elit.
- Wolność: W demokracji człowiek podporządkowuje się społeczeństwu a granicą tego podporządkowania jest osobista wolność. W doktrynie de Tocquevilla wolność przybiera charakter centralnej kategorii.
- Wyróżniał wolność w znaczeniu demokratycznym i arystokratycznym. Wolność demokratyczna opiera się na prawie, natomiast wolność arystokratyczna na przywilejach. Autor zajmuje się przede wszystkim wolnością demokratyczną, jako, że wyraża się ona w aktywnej postawie obywatelskiej ludzi powszechnie uczestniczących w życiu społecznym.
- Wolność przełamuje egoizm, łączy ludzi dla wspólnego celu, zmusza do porozumiewania się, i do kompromisu /wolność partycypacyjna/.
- Wolność oparta jest na działaniu i aktywności jednostki i społeczeństwa/wolność pozytywna/ Demokracja wymaga stałej aktywności.
- Wolność w demokracji nie jest tylko uprawnieniem, ale także obowiązkiem. Realizuje się w obszarze publicznym (politycznym), także poprzez wolność słowa, prasy /wolność polityczna/.