Ferdynand Lassalle
- spiżowe prawo płacy: teoria ekonomiczna Lassalla oparta na teoriach Adama Smitha (fundusz płac) i Malthusa (teoria ludnościowa). „Spiżowe prawo płacy” to mechanizm ekonomiczny, który przywracał poziom płac robotniczych zawsze na ten sam poziom będący poziomem minimalnym, koniecznym do egzystencji rodziny robotniczej. Wg Lassalla cena sprzedawanego produktu = płaca robotnika + zysk kapitalisty, który jest właścicielem przedsiębiorstwa i zatrudnia robotnika. Gdy jeden element składowy się zwiększa, drugi maleje i na odwrót. Robotnik natomiast miał określoną „wartość” – wartość naturalną, określająca minimalne potrzeby egzystencji oraz wartość rynkową, czyli płacę jaką otrzymywał za pracę. Te dwie wartości nie musiały być tożsame. Na rynku pracy działają siły popytu i podaży. Gdy podaż rąk do pracy jest wysoka, płace są niskie, obniżane do tej minimalnej wartości, powoduje to zmniejszenie prokreacji klasy robotniczej. Za tym idzie z kolei zmniejszenie podaży rąk do pracy, a to pociąga za sobą wzrost płac, co powoduje poprawę standardu życia, wzrost ilości rąk do pracy i tym samym powrót poziomu płac do minimum. Ta właśnie siła, która zawsze sprowadza płace na minimalny poziom konieczny do przeżycia rodziny robotniczej nazywał Lassalle „spiżowym prawem płacy robotniczej”.
- Wg Lassalle’a nędza robotników spowodowana była dysproporcją między przyrostem liczby ludności robotniczej a przyrostem środków wyżywienia. Lassalle uważał, że wzrost wydajności siły roboczej powinien (skoro pociąga za sobą wzrost wydajności przedsiębiorstwa) prowadzić do podniesienia poziomu płac robotnika tak, by było to proporcjonalne do wartości zysków kapitalisty (w tym modelu ceny produktu). Nie należy kierować się zjawiskiem ogólnego podniesienia płacy minimalnej i na tej podstawie wnioskować, że poziom życia robotników ulega poprawie, ponieważ jest to wniosek błędny. Powinno się bowiem porównać poziom życia robotników z poziomem życia klasy posiadającej i w ten sposób formułować wnioski.
- Koncepcja kooperatyw i asocjacji robotniczych: sytuacja klasy robotniczej Niemiec w XIX w była fatalna, co dostrzegano i na różne sposoby usiłowano temu zaradzić. Koncepcję spółdzielni robotniczych, które miały pomóc w poprawie poziomu egzystencji robotników wysunął Shulze von Delitzsch. Oparł się na założeniu, że robotnicy mogą oszczędzać i przeznaczać oszczędności na tworzenie związków kredytowych udzielających swym członkom pożyczek. Wychodził z założenia, że człowiek w kapitalizmie zdany jest na siebie i nie może oczekiwać wsparcia finansowego z zewnątrz. Lassalle nie zgadzał się z tą teorią. Uważał, że nędza, w której żyją robotnicy jest tak głęboka, iż nie pozwala na działania finansowe zaproponowane przez Shulzego – nie są oni w stanie oszczędzić kwot koniecznych do założenia spółdzielni. Poza tym, koncepcja Shulzego znowu stawiała robotnika w roli pracownika, zatrudnionego, a nie właściciela przedsiębiorstwa, wytwórcy. Dlatego też stworzył własną teorię. Pożyczek na stowarzyszenia udzielać miało robotnikom państwo na zasadach polityki kredytowej banków (siła kreacyjna pieniądza), przy czym miało to być państwo przyszłości, z wprowadzonym systemem wyborów powszechnych, gdzie legislatywa to faktycznie „głos narodu”. Stowarzyszenia miały skupiać się w związek ubezpieczeniowy, ochraniający interesy.
- Korzyści: a) - eliminacja ryzyka gospodarczego jakie było w warunkach wolnej konkurencji, b) - wykluczenie spiżowego prawa płacy, bo nie byłoby kapitalistycznego modelu własności, każdy byłby właścicielem, a płaca odzwierciedlałaby ilość wkładu pracy, c) - konkurencja pomiędzy stowarzyszeniami byłaby faktycznie wolna, bo nie byłyby od nikogo z zewnątrz zależne, d) - stowarzyszenia mogłyby działać w takich dziedzinach gosp. które nie były opłacalne dla przedsiębiorstw kapitalistycznych
- Stosunek do demokracji: Był zwolennikiem pokojowej drogi zmiany ustroju politycznego z kapitalizmu na socjalizm, jego poglądy stały w opozycji do poglądów rewolucjonistów (Marks, Bakunin, Proudhon) Za istotny element uważał upowszechnienie prawa wyborczego, które miało pomóc w doprowadzeniu drogą parlamentarną do ustroju socjalistycznego, bez elementów walki klas, gdzie osiągnięty porządek służyłby całemu społeczeństwu, a warstwie robotniczej pozwoliłby na życie na godziwym poziomie, z możliwością aktywnego działania w przedsiębiorstwach na płaszczyźnie organizacji i zarządzania, a nie, jak do tej pory, wyłącznie w roli maksymalnie wykorzystywanej siły roboczej.
- Stosunek do państwa: Lassalle nie podawał nigdzie definicji państwa, ale wyróżniał cztery etapy jego rozwoju: - państwo stanowe, - republika, - liberalne państwo dochodowe, - komunizm.