Karol Kautsky
- Scjentyzm i pozytywizm: Kautsky miał ściśle naukowy punkt widzenia. Wierzył w „czystą naukę”, obiektywizm i neutralizm. W ten sposób podchodził również do socjalizmu. Odrzucał jego etyczne uzasadnianie (charakterystyczne dla neokantyzmu), ponieważ uznawał wyższość nauki nad etyką (której to wyniki mogą być moralne lub też nie).
- Darwinizm i materializm. Człowiek a zwierzęta: Charakterystyczne dla Kautskiego -„połączenie darwinizmu społecznego z materializmem historycznym Marksa”. Darwin, iż większość ludzkich zachowań ma początek u zwierząt. Uczucia nie są tylko ludzkie - mają swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Najtrwalsze normy moralne zostały wytworzone w walce o byt w przedludzkim stadium ewolucji, a umiejętności są wynikiem adaptacji (np. język i narzędzia) – postęp to dalsze prawa adaptacji. Z tego wynika iż państwo jest wynikiem podboju-procesem walki o byt i selekcją najlepszych. Tak było i jest. Przy tym zgadzał się z Marksem co do historycznej konieczności.-„przyrodniczej konieczności” zaistnienia warunków przejścia do socjalizmu.
- Socjalizm a moralność: Moralność nie ma nic do socjalizmu. Moralność stoi poniżej nauki, poza tym z upływem czasu podlega ciągłym zmianom. To, że istnieją jakieś wieczne i bezwzględne wartości, to wynika z tego, że rozwój społeczny był przez tysiące lat bardzo powolny, dlatego pewne nakazy i zakazy trwały niezmiernie długo w niezmienionych warunkach i utrwaliły się w umysłach jako absolutne prawdy. Wg Kautskiego niezmienne są tylko instynkty.
- Zadania partii proletariackiej: Cele partii muszą być formułowane w oparciu o „naukową wiedzę”. Wiedzy tej nie mają proletariusze, więc cele te muszą być kształtowane z zewnątrz. Tutaj Kautsky zgadza się z Leninem - wiedzę posiada inteligencja burżuazyjna. Zadania partii zostały określone w planie partyjnym, który stworzył na kongres SPD, czyli tzw.:program erfurcki.
- Cele: -państwo ma być jedym olbrzymim przedsiębiorstwem przemysłowym
- -centralne planowanie, które wyeliminuje „anarchię rynku”.
- Kautsky był też za zniesieniem gospodarki towarowej i przekształceniem jej w bezpośrednio zaspokajającą potrzeby.Chciał zastąpić „ciężary pieniężne” „ciężarami w naturze”, ale jak się naoglądał komunizmu radzieckiego to mu przeszło i uznał że naeży jedynie znieść własność prywatną i nie niszczyć tego co zawdzięczamy pieniądzu: podziału pracy, zróżnicowania produkcji, wolności jednostki.
- Relacje partia-robotnicy: produkcja socjalistyczna daje bezpieczeństwo, ale nie daje wolności. Robotnik nie może pracować jak, gdzie, kiedym się podoba.To nie dałoby się pogodzić z planowanym współdziałaniem ludzi.Wolność jest możliwa jedynie w drobnym przemyśle, a i tam nie do końca. Praca będzie interesem ogółu, więc nie będzie odczuwalna jako zewnętrzny przymus.Przy tym czas pracy ma być znacznie skrócony, a to zwiększy wolność.Alternatywą zarobkowania jest uczenie się (inteligencji i robotników)
- Konieczność socjalizmu: Konieczność to wg Kautskiego nie jest nieuchronność. Konieczność oznacza możliwość dalszego rozwoju. Kapitalizm jak każdy inny system straci zdolność do panowania nad wytworzonymi przez siebie warunkami technologicznymi. Albo upadnie nasza cywilizacja, albo się rozwiniemy. Zwycięstwo socjalizmu zależy od: WOLI I ŚWIADOMOŚCI ludzi kierujących się obiektywną wiedzą naukową.
- Problem momentu upadku kapitalizmu: rewolucja to warunek nieuchronny dla socjalizmu. Jej moment to rezultat dojrzałości ekonomicznej kapitalizmu (zatracone zostanie panowanie nad wytworzonymi warunkami technologicznymi)-sam kapitalizm przygotuje warunki do swojej zagłady.Sam kapitalizm nigdy nie uniknie anarchii, periodycznej nadprodukcji, masowego bezrobocia. Poza tym kapitalizm nigdy nie rozwinie świadomości klasy robotniczej. Przejęcie władzy zbyt wcześnie nie doprowadzi do obalenia kapitalizmu. Moment zaostrzenia się antagonizmu klasowego nie jest tożsamy z ubożeniem klasy robotniczej. Walka proletariatu nie jest wynikiem nędzy, ale przeciwieństw klasowych. Walka klasowa może się zaostrzyć nawet w momencie poprawy sytuacji klas wyzyskiwanych (stanowisko przeciwne do rewizjonistów).
- stosunek do blankizmu i proudhonizmu: Blanqui (znany kryminalista):spisek w organizacji konspiracyjnej, przewrót, a potem dołączenie się ludu. Kautsky był mu zupełnie przeciwny:nie rewolucji, nie konspiracji i nie spiskowi.Przewrót ma być masowy i jawny.Rządy proletariatu maja być demokratyczne.Przewrót gdy kapitalizm dojrzeje ekonomicznie i nastąpi polaryzacja klasowa. Krytykowal utopijny socjalizm Blanquiego.
- Proudhon - chciał wszystko zlikwidować: państwo, pieniądz, własność (poza wytworzoną przez właściciela). Kautsky po rewolucji w Rosji przestał się z nim zgadzać.
- Rewolucja gospodarcza a polityczna: to nie proletariat a sam kapitalizm przygotuje rewolucję. Przejęcie władzy politycznej nie musi oznaczać wyzwolenia. Proletariat może jednak wtedy wykorzystać swoją władzę. Zbyt wczesna rewolucja nie poniesie za soba zmian ekonomicznych.
- Definicja rewolucji: świadomy akt przejęcia władzy politycznej przez zorganizowany proletariat.
- Rewolucja a przemoc: rewolucja nie musi być jednorazowym aktem przemocy. Może przebiegać pokojowo, zależy to od proletariatu: od jego zorganizowania, świadomości historycznej i przyzwyczajenia do demokratycznych instytucji. Rewolucja może przebiegać powoli, nawet dziesięciolecia.
- Problem rządu koalicyjnego: Kautsky sformulowal wniosek, opierając się pradopodobnie na tezie Bernsteina, iż wraz z zapanowaniem stosunkow socjalistycznych niewskazana byłaby likwidacja dawnego aparatu państwowego, należy go zatem organizacyjnie udoskonalić. Argumentacja ta skłaniała Kautskiego do zakwestionownia marksistowskiej teorii rewolucji socjalistycznej i wizji państwa dyktatury proletariatu. Skoro demokratyczna organizacja państwa kapitalistycznego gwarantuje prowadzenie szerokiej działalności parlamentarnej, dającej partiom socjaldemokratycznym szanse reprezentacji swych ineresow, to właśnie tą metodą należy poszukiwać sposobów ugruntowania stosunkow socjalistycznych. Nie ulegalo wątpliwości , iż były to metody pokojowe, a więc wymagające czasu i etapowości w przechodzeniu od kapitalizmu do socjalizmu, lecz zdaniem Kaustskego są one najbardziej korzystne. Dzięki pokojowemu przejściu uniknąc można strat związanych z „kosztami’’ rewolucji, niestety nieuniknionymi w dobie przewrotu politycznego.
- Kautsky uważal , że w okresie przejściowym pomiędzy kapitalizmem a socjalizmem powolany mazostać w miejsce państwa dyktatury proletariatu rząd koalicyjny, będący ciałem reprezentacyjnym partii burżuazyjnych i sojaldemokratycznych. Stanowiąc swego rodzaju ośrodek mediacji klasowej doprowadzi do ostatecznego uformowania podstaw społeczeństwa socjalistycznego. Kautsky zakładał również, iż trudno jest traktować o państwie dyktatury proletariatu w sytuacji podzialu samego proletaritu na kilka partii. Byloby to państwo tylko części proletariatu, spełniającej swą dyktaturę nad całym społeczeństwem, czego oczywiście należaloby uniknąć.Koalicyjny rząd przejścowy zagwarantuje harmonijne kojarzenie interesów klasowych, jednostkowych i zbiorowych. Opowiadając się przeciwko jakimkolwiek formom dyktatorskim na drodze ustanawiania ustroju socjalistycznego, Kautsky stal na stanowisku konieczności ciągłego poglębiania zdobyczy demokracji burżuazyjnej
- Krytyka leninizmu i rewolucji pażdziernikowej: W sposób najpełniejszy swoją krytykę bolszewizmu i rewolucji pażdziernikowej Kautsky przedstawił wpracy „Bolszewizm w ślepym zaułku”. W pracy tej musiał zmierzyć się z nastrojami występującymi wśród części zachodnioeuropejskich socjalistów darzących państwo radzieckie sporym sentymentem.W pierwszej części swoich rozważań stara się więc zrozumieć przyczynę takiego stanu rzeczy. Jego zdaniem jest nią niezwykła odwaga bolszewików która z pewnością imponuje wielu zachodnioeuropejskim socjalistom. Kautsky zauważa jednak, że w sensie ogólnym istnieje kilka rodzajów odwagi. Jest odwaga ludzi poświęcających swoje życie dla wzniosłego celu, która zpewnością jest godna najwyższego podziwu. Jest jednak również odwaga hazardzisty, właściwa osobom leniwym i lekkomyślnym. Tą odwagę Kautsky ocenia w sposób negatywny. Najgorsza zaś jest odwaga, której przyczyną jest „mus i konsternacja”, gdy osoba poddająca się tym uczuciom, rzuca się w niebezpieczeństwo, gdyż nie widzi innej drogi w ucieczki przed czyhającą zagładą. Zdaniem Kautsky’ego w roku 1917, gdy Lenin przystępował do walki o pełnię władzy powodowała nim odwaga pierwszego rodzaju. Jednak, gdy po dojściu do władzy„dążył do tego by w zacofanej Rosji przy pomocy terroru za jednym zamachem zbudować wspólnotę, która miała stać wysoko ponad wszystkimi kulturalnymi państwami, by w pełni rozwinięty system produkcji w noc wyczarować przed narodem, którego ogromna większość, ponad 100 milionów, składała się z nadzwyczaj prymitywnie gospodarujących chłopów i analfabetów, to było to niewątpliwie śmiałe, ale było odwagą trzeciego rodzaju” - stwierdza Kautsky. Kautsky uznał Rosję za kraj zbyt zacofany, aby mogły w nim zostać przeprowadzone przeobrażania w duchu socjalistycznym. Niedojrzała rosyjska klasa robotnicza traktowała bowiem rewolucję raczej jako okazję do osobistej zemsty na kapitalistach, aniżeli jako sposob realizacji swej historycznej misji. Kautsky uważał też i podkreślał to wielokrotnie, że po obaleniu despotyzmu carskiego zrodziła się nowa klasa wyzyskiwaczy biurokatów, a warunki przyszlej walki robotnikow przeciw tyranii będą nawet gorsze niż w tradycyjnym kapitalizmie. Jego zdaniem rewolucja rosyjska powinna zatrzymać się na fazie rewolucji burżuazyjnej wprowadzającej parlamentarny model rządów. Dla Kautsky’ego działania bolszewików były typowym woluntaryzmem łamiącym prawa materializmu historycznego