Pius XI

Pius XI

• Achilles Ratti zostając papieżem w 1922 roku przyjął imię Pius XI. Pełnił funkcję do 1939.
• Encyklika Quadragessimo Anno (O odnowieniu ustroju społecznego), jak stwierdził sam Pius XI, przekazuje treści o odnowieniu ustroju społecznego i dostosowaniu go do Prawa Ewangelicznego. W pierwszym i drugim punkcie papież przypomina o 40- tej rocznicy ukazania encykliki Rerum Novarum. Podkreśla jej przełomowy charakter, pisze, że podała środki najpewniejsze do pomyślnego rozwiązania trudnego zagadnienia (...), które nazywają kwestią społeczną.
• W dalszej części encykliki Quadragessimo Anno Pius XI pragnie wyjaśnić wątpliwości związane z interpretacją niektórych stwierdzeń encykliki Rerum Novarum oraz uzupełnić ją zagadnieniami czasów współczesnych. Papież zaczął od poruszenia spraw gospodarczych. Apeluje by gospodarka i moralność nie były sobie obce. Chce byśmy dążyli do najwyższego i ostatecznego celu, jakim w nauce Kościoła jest życie wieczne. Zachęca przy tym, by cele jakie pragnie osiągnąć człowiek w innych dziedzinach były zgodne z nakazami i zakazami Boga oraz z celem ostatecznym.
• Pius XI, tak jak Leon XIII, broni własności prywatnej. Uważa, że zniesienie jej zgubiłoby warstwę robotniczą. Przypomina by nie pomijać kwestii podwójnego charakteru własności- indywidualnego i społecznego czyli własności na pożytek jednostek i ich rodzin oraz dla dobra całej rodziny ludzkiej. Papież przestrzega przed popadaniem w dwie skrajności: zbytni indywidualizm stanowiący osłabienie społecznego i publicznego charakteru prawa własności oraz przed kolektywizmem będącym wyjałowieniem. Uważa, że niezastosowanie się do tych zaleceń spowoduje, że osiądzie się na mieliźnie moralnego, prawnego i społecznego modernizmu.
• Papież poucza, że prawo posiadania różni się od prawa używania. Ten rozdział powinien istnieć by nie wdzierać się w prawa cudze przekraczaniem granic własnego posiadania. Prawo własności nie gaśnie wskutek nadużycia lub nieużycia. Uczciwe korzystanie z własności przez ich właścicieli nie należy do sfery sprawiedliwości. Pius XI jednoznacznie stwierdza, że prawo własności jest przyrodzone i może być przekazywane w spadku. Państwo powinno powstrzymywać się przed obciążaniem majątków nadmiernymi świadczeniami i podatkami, ponieważ źródłem własności jest natura, nie wola ludzka. Jednak państwo może to prawo ograniczać i przystosowywać dla dobra ogółu, co nie osłabia własności lecz ją wzmacnia zapobiegając nieznośnym stosunkom.
• Wolne dochody czyli te, które nie są konieczne do przyzwoitego życia powinny być przeznaczane na cele dobroczynne. Papież poruszył kwestię nabycie własności. Następuje ono przez zajęcie rzeczy niczyjej i w wyniku wytwórczości. Należy pamiętać także o tym, że praca jednych jest związana z kapitałem drugich. Wyjątkiem jest sytuacja gdy ktoś sam pracuje swoim kapitałem. Należy uznawać starania dwóch stron, ponieważ jedno bez drugiego nie jest produktywne.
• Pius XI przestrzega przed nie umiarkowaniem kapitału lub pracy. Kapitał pochłaniał całe dochody zostawiając robotnikowi tylko tyle, ile potrzebował do przeżycia, pozbawiając go możliwości lepszego bytu. Z drugiej strony intelektualiści reprezentujący zasadę moralności żądali by cała produkcja i dochód przechodziły w ręce robotników, z wyjątkiem tylko kosztów na pokrycie produkcji. Papież apeluje by nie naruszać dobra powszechnego i sprawiedliwości społecznej. Należy równomiernie dzielić dochody między jednostki i warstwy społeczne.
• Wskazuje na zubożenie robotników żyjących w koloniach państw europejskich. Natomiast w państwach bardziej rozwiniętych nastąpił wzrost poziomu życia robotników. Już nie każdy z nich należy do warstwy najuboższych.
• Ważnym jest by pracownik otrzymywał płacę sprawiedliwą. Dzięki temu zyska możliwość oszczędzania co przyczyni się do pomnożenia jego mienia i zlikwiduje niepewność codziennego życia. Salariat czyli umowa o pracę sam w sobie nie jest niesprawiedliwy. Jednak współczesne warunki społeczne wymagają by zastosować również umowę spółkową. Dzięki temu robotnicy staliby się współrządcami lub uczestniczyliby w zyskach.
• Praca tak jak własność prywatna ma charakter indywidualny i społeczny. Z tego stwierdzenia wynikają trzy następstwa dla oznaczenia płacy, dotyczące robotnika, przedsiębiorstwa i dobra ogólnego. Pracownik powinien otrzymywać wystarczającą płacę. Nie powinno dochodzić do sytuacji kiedy do pracy zmuszone są dzieci i kobiety. Zdaniem Piusa XI miejsce matki jest w domu. Przy ustalaniu wysokości płacy należy mieć na uwadze położenie przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy. Robotnik nie może żądać zbyt wygórowanej zapłaty doprowadzając w ten sposób przedsiębiorstwo do upadku. Inaczej przedstawia się sytuacja gdy rentowność spada na skutek zaniedbania czy zacofania gospodarczego. Ponadto uwzględniając dobro powszechne nie można doprowadzać do sytuacji, w której płace są zbyt wysokie lub zbyt niskie. Jedno i drugie może przyczynić się do powstania bezrobocia.
• Papież postuluje naprawę ustroju społecznego poprzez reformę instytucji i poprawę obyczajów. Uważa, że upadła rola społeczności pozostawiając jednostki i państwo bez formy pośredniej. Obecnie państwo pełni wszystkie funkcje jakie wykonywały związki, nie radząc sobie z tym nadmiarem. Pius XI uważa, że w nowych warunkach gospodarczo- społecznych wiele z tych zadań powinno należeć do związków. Ale przypomina, że społeczności nie mogą odbierać jednostkom tego, co same mogą wykonać, tak jak społeczności nie powinny być pozbawiane tej możliwości przez wyższe władze. Uważa, że najlepszym rozwiązaniem jest hierarchiczny porządek z zachowaniem pomocniczej interwencji państwa. Rozwiązanie to nosi nazwę zasady subsydiarności. Zaś interwencja państwa może mieć miejsce tylko wtedy, gdy organizmy niższego rzędu potrzebują pomocy. Ważna jest również zgodna współpraca stanów zamiast walki klas. Tę zasadę nazwano solidaryzmem społecznym. Należy utworzyć stany nie według funkcji pełnionej przez ludzi na rynku pracy, a zatem nie według podziału klasowego, lecz wedle gałęzi ich działalności czyli według podziału zawodowego. Powstaną związki jednego rzemiosła czy zawodu, a ludzie działający w jednej branży mają wspólne interesy. Ludziom przysługuje prawo wyboru formy, ale musi być ona zgodna ze sprawiedliwością i dobrem społecznym. Swoboda dotyczyłaby także statutów i regulaminów.
• Wolny rynek utrzymywany w granicach jest pożyteczny ale nie zdoła w pełni uregulować życia gospodarczego. Należy tę dziedzinę poddać pod zasadę organizacyjną, potrzebna jest ingerencja państwa. Zaś instytucjami państwowymi i całym życiem społecznym powinny rządzić miłość i sprawiedliwość.
• Związki zawodowe to osobne organizacje pracobiorców i pracodawców tego samego zawodu lub zajęcia. Ich zaletami jest stworzenie warunków do zgodnej współpracy różnych klas oraz zmniejszenie roli organizacji socjalistycznych. Przynależność jest dobrowolna ale członków obowiązują składki i inne świadczenia oraz umowy taryfowe. Papież wskazuje na ich wady, do których zalicza: zbytni biurokratyzm i zaangażowanie w politykę, twierdzi, że są to organizację będące narzędziem politycznym. Lekarstwem mogą być zasady katolickie przekazywane przez osoby przeszkolone przez Akcję Katolicką. Ich nauczanie przyczyniłoby się do tak potrzebnego, zdaniem papieża, odrodzenia moralnego.
• W trzeciej części encykliki przechodzi papież do omówienia zmian jakie się dokonały od czasu ogłoszenia Rerum Novarum. Wskazuje, że kapitał uzależnił od siebie przedsiębiorstwa i cały ustrój gospodarczy. Uważa, że nie liczy się on z godnością robotników, społecznym charakterem działalności ekonomicznej, ze sprawiedliwością społeczną. W ostatnich latach uprzemysłowienie rozszerzyło się na cały świat. Jego wpływ odczuwają nawet osoby będące poza sferą jego bezpośrednich wpływów.
• Pius XI był zaniepokojony potężną, bezwzględną władzą ekonomiczną w rękach nielicznych. Ci, którzy już ją mają dążą do zdobycia władzy politycznej. Następnie nadużywają wpływów do walki ekonomicznej. Z czasem rodzą się konflikty międzynarodowe. Państwa używają władzy dla poparcia interesów ekonomicznych swych obywateli, a siły gospodarcze służą im by spory międzynarodowe rozstrzygać.
• Krytyka socjalizmu: Zmienił się także socjalizm. Uległ podziałowi na dwa główne kierunki: komunizm i nurt bardziej umiarkowany, który zachował nazwę socjalizmu. Komunizm wyznaczył sobie dwa cele: ostrą walkę klas i zniesienie własności prywatnej. W swych poczynaniach nie cofnie się przed okrucieństwem i jest wrogiem Kościoła. Socjalizm wyrzeka się przemocy, zachowuje umiar w kwestii walki i zniesienia własności prywatnej. Jednak papież przestrzega chrześcijan przed wstępowaniem do organizacji socjalistycznych. Nawet jeśli ich postulaty będą jeszcze bardziej łagodzone i prawie staną się zbieżne z nauka Kościoła, to zachowają antychrześcijański charakter. Nie będą liczyć się z celem najwyższym dla wierzących, mianowicie z dążeniem do życia wiecznego, będą też ignorować nakazy Boga. Socjalizm nie opiera się na żadnym prawdziwym autorytecie, za taki nie można uznać dóbr doczesnych. Ponadto wymaga od człowieka zbyt wielkich poświęceń dla zwiększenia produkcji- rezygnacji z wolności i poddania się woli społeczeństwa.
• Koniecznym jest odrodzenie społeczeństwa. Aby to nastąpiło najpierw musi dojść do odnowienia ducha chrześcijańskiego. Należy walczyć z nadmierną troską o sprawy materialne, przemijające. Przyczynami upadku moralności są namiętności, którym człowiek łatwo ulega. Ceni bardziej dobra przemijające niż wieczne. W czasach współczesnych dzieje się tak na większą skalę z powodu niepewności położenia gospodarczego i niestabilności całego organizmu gospodarczego.
• Pius XI przedstawia jako środki zaradcze: wyraźny i szczery powrót do nauki ewangelicznej, pamięć o najwyższym celu jakim jest życie wieczne oraz miłości by złączyć serca i umysły. Dzięki niej powstaną między ludźmi więzy duchowe, człowiek poczuje, że należy do jednej wielkiej rodziny. Bogatym nie będzie obojętny los biednych a robotnicy wyrzekną się nienawiści. Dokonać tego ma Kościół, szkolnictwo. Papież prosi by duchowni wyszukali wśród ludzi świeckich apostołów świata katolickiego i prawodawczego.
• Krytyka faszyzmu: w kolejnej encyklice Non abbiamo bisogno, papież potępia faszyzm panujący we Włoszech. Przypomina o prześladowaniu Kościoła, narzucaniu woli partii, często przy użyciu przemocy, lokalnym władzom kościelnym. Wyraża ubolewanie z powodu parodiowania śpiewów i pochodów religijnych. Partia w odezwie atakuje Akcję Katolicką będącą organizacją zrzeszającą katolików i pozostającą pod kontrolą hierarchii kościelnej. Padały oskarżenia, że jest to organizacja polityczna .a jej szefowie byli członkami Partii Ludowej, która ostro sprzeciwiała się faszyzmowi. Papież odpowiada, że członków Akcji Katolickiej obowiązywał zakaz przynależności do partii. Pod wpływem niesłusznych zarzutów rozwiązano Stowarzyszenia Młodzieży i Stowarzyszenia Uniwersyteckie Akcji Katolickiej. Odezwa partii przekonuje, że śmieszne jest przedstawianie Stolicy Apostolskiej jako ofiary prześladowań, w sytuacji w której pielgrzymi mogą dać świadectwo wiary. Papież polemizuje stwierdzając, że pielgrzymi wśród których są też cudzoziemcy mieli okazję spotkać się z bluźnierstwem, zniewagami i wandalizmem faszystów.
• Odezwa mówi o niewdzięczności Kościoła wobec partii, która rzekomo zapewnia wolność religijną. W opinii papieża władze stosują zamachy wobec religii i sumienia, wymierzone również w Akcję Katolicką i jej stowarzyszenia. Faszyści twierdzą ,że konieczna jest obrona państwa przed katolickimi kółkami młodzieżowymi. Papież nie zgadza się z tym poglądem pisząc, że znaczna część członków tych organizacji to młode kobiety lub wręcz dziewczynki. Atakowane są również kółka młodzieży męskiej. Zarzuca się im tchórzostwo oraz twierdzi, że są dobrzy jedynie w noszeniu świec i recytowaniu Różańców. Chciano oderwać młodzież od Akcji Katolickiej a przez to od Kościoła. Zarzuty kierowano także pod adresem Kongregacji Dzieci Maryi i Oratoriów. Celem było przekonanie młodzieży do partii, której działania stoją w sprzeczności z prawami Kościoła.
• Pius XI stwierdza, że niedopuszczalne jest pouczanie Kościoła i papieża o tym, jak powinno się kształtować młodzież. Ubolewa nad tym, że w ciągu niewielu lat zatracono prawdziwą religijność i wychowanie chrześcijańskie, moralne i obywatelskie. Nie może być tak by Kościół ograniczał się jedynie do zewnętrznych praktyk religijnych a sprawę wychowania młodych pozostawiano państwu.
• Papież potępia składanie przysięgi wobec partii, która postuluje wykonywanie rozkazów bez dyskusji. Ponieważ karta członkowska i przysięga decydują o karierze i życiu należy wprowadzić do jej treści formułę z zastrzeżeniem praw Boga i Kościoła. Papież protestuje przeciw nadmiernej ingerencji partii w sprawę wychowania młodzieży. Młodzież ta jest wychowywana w ideologii pogańskiej. Naruszane są prawa rodziny i naturalne prawa Boże. Faszyzm pragnie bowiem być czczony przez człowieka. Jednostka ma być narzędziem w rękach państwa.
• Krytyka nazizmu: kolejna encyklika Mit brennender Sorge została wydana w 1937 roku. Poświęcona jest położeniu Kościoła katolickiego w Rzeszy Niemieckiej. Papież przestrzega przed stawianiem na miejscu Boga nieosobowego fatum. Ponadto kto z Boga czyni coś ziemskiego a ze świata coś boskiego, nie należy do wierzących w Boga. Zarzuca przywódcom Rzeszy nadmierne ubóstwiania wartości ziemskich, jednej rasy, narodu, państwa. Krytykuje bałwochwalcze stawianie wyżej niż Boga wartości społeczności ludzkiej.
• Nie można imienia Boga używać do określania tworu ludzkich pragnień. Przykazania są niezależne od kraju, rasy. Nie można tworzyć na takiej podstawie przywilejów i wyjątków. Pius XI potępia wizje Boga narodowego czy religii narodowej.
• Wiara w Kościół musi mieć oparcie w wierze w prymat Biskupa Rzymu. Nie można dążyć do rozłamu, tworząc narodowy Kościół niemiecki. Nie dzieje się dobrze gdy człowiek musi wyrzec się swojego ja na korzyść dobra publicznego. Gdy odbierze się oparcie na tym co boskie nastąpi ucieczka jednostek od obowiązku.
• Papież podkreśla, że rodzice maja prawo do wychowywania własnych dzieci w głębokiej religijności. Państwo, które tego nie uznaje działa w sprzeczności z prawem przyrodzonym, z moralnością. Gdy dochodzi do takich sytuacji rodzice są rozdarci między lojalnością wobec państwa a wiarą.
• Prawa tworzone przez państwo, które utrudniają lub uniemożliwiają wyznanie wiary są sprzeczne z prawem naturalnym. Poucza by młodzież będąca posłuszna państwu nie traciła wiary w Boga. Powstają sprzeczności między celami narodowymi a religijnymi.
• Krytyka komunizmu: również w roku 1937 wydano encyklikę Divini Redemptoris (O bezbożnym komunizmie). Papież zawarł w niej krytykę komunizmu. Uważa, że ideologia ta zawiera błędną ideę wyzwolenia. Sprawiedliwość, równość i braterstwo to hasła, których komunizm nigdy nie urzeczywistni, a które mają rzekomo przyczynić się do postępu gospodarczego.
• Papież zarzuca nieuznawanie odwiecznego Boga, brak rozróżnienia ducha i materii. Ta ideologia pozbawia człowieka godności i wolności. Człowiek jest tylko trybem w maszynie, nie posiada praw naturalnych. Komunizm odrzuca wszelką hierarchię , dąży do absolutnej równości.
• Papież wyraża ubolewania z powodu świeckiego charakteru rodziny i małżeństwa oraz odrzucenia nierozerwalności małżeństwa. Komunizm zmienia rolę kobiety. Następuje emancypacja spod władzy męża. Kobiety porzucają obowiązki domowe rozpoczynając pracę na rzecz społeczności. Wychowywanie dzieci powierza się również społeczności, nie rodzicom. Praca kolektywna odbywa się wbrew dobru jednostek, a nawet wbrew ich woli.
• Ludzie ulegają propagandzie nie znając prawdziwych celów komunizmu. Smutne następstwa zauważa papież w Rosji i Meksyku. Następuje tam niszczenie religii, cywilizacji chrześcijańskiej. Biskupi i inni kapłani są poddawani torturom, wydalani z kraju a nawet mordowani. Dotyczy to także osób świeckich stojących po stronie Kościoła.
• Terror panuje nawet między dawnymi towarzyszami. Komunizm początkowo pokazał swe rzeczywiste zamiary. Szybko się z tego wycofał widząc zniechęcenie wśród wielu. Teraz ukrywa swą bezwzględność pozyskując ludzi za pomocą podstępów i haseł. Żeruje na powszechnym pragnieniu pokoju, udaje rzecznika idei pokojowych a jednocześnie nie cofnie się przed zbrojeniami i walką klas. Pod różnymi nazwami stowarzyszeń i czasopism nie mającymi związku z komunizmem przemycają swe idee tam gdzie dostęp jest utrudniony. Chcą przeniknąć nawet do organizacji katolickich i religijnych. Zapraszają do wspólnych działań charytatywnych lub głoszą, że w krajach głęboko religijnych złagodzą swe postulaty.