15. Zmiana podmiotów zobowiązania

Przeniesienie wierzytelności zwane jest obecnie cesją. Cedent - stary wierzyciel przenosi swoje prawo do wierzytelności na nowego wierzyciela - cesjonariusza. W starożytnym Rzymie instytucja zmiany wierzyciela rozwijała się etapami, dość dużo czasu zajęło Rzymianom wypracowanie ostatecznej, spójnej koncepcji.

Przeniesienie wierzytelności ma duże znaczenie dla gospodarki - dzięki niemu wierzytelność jest przedmiotem obrotu gospodarczego.

Pierwszym etapem była nowacja. Nowacja wyrażała się w tym, że nowy wierzyciel zawiązywał zobowiązanie z dłużnikiem i jednocześnie przestawało obowiązywać dawne zobowiązanie. Nie było tutaj kontynuacji węzła obligacyjnego. Nowacja przysparzała wielu problemów. Po pierwsze, musiał się na nią zgodzić dłużnik, który nie miał w tym interesu. Po drugie wszelkie umowy dodatkowe (pacta adiecta) przypisane do pierwotnego zobowiązania nie przechodziły na nowe zobowiązanie.

Kolejny etap rozwoju przeniesienia wierzytelności stanowi zastępstwo procesowe in rem suam. Wykształciło się wraz z rozwojem procesu formułkowego i zastępstwa procesowego w ogóle. Zastępca procesowy mógł w imieniu wierzyciela występować z powództwami i w ten sposób dochodzić świadczenia. Z tą różnicą do zwykłego zastępstwa procesowego, że mógł egzekwowaną rzecz zachować dla siebie. Jednak sytuacja zastępcy procesowego była niepewna. Wierzycielem wciąż pozostawała pierwotna osoba.

Z czasem wykształciło się powództwo actio utilis cesjonariusza i dopiero je można uznać za właściwą formę przeniesienia wierzytelności. Pierwotnie powództwo to przysługiwało spadkobiercom do dochodzenia wierzytelności spadkowych. Z czasem jego działanie rozszerzono na inne osoby.

Przeniesienie długu było rzadszym zjawiskiem. Zamiany dłużnika można było dokonać za pomocą nowacji. Przy tym niepotrzebna była zgoda dotychczasowego dłużnika, ale wymagano zgody wierzyciela.