31. Spółka

Początków spółki należy szukać w instytucji consortium - spółki spadkobierców, którzy po śmierci spadkodawcy chcieli pozostać we wspólnocie majątkowej.

Bardziej gospodarczy charakter miała wykształcona później spółka zwana societas. Była to umowa konsensualna dwustronnie zobowiązująca, bonae fidei. Porozumienie dwóch stron było zawierane do realizacji wspólnego celu, zazwyczaj zarobkowego, przy użyciu wspólnych środków personalnych i rzeczowych. Porozumienie miało charakter dobrowolnego, nieformalnego pactum.

Wspólnicy mogli zależnie od celu łączyć cały lub tylko część majątku. Ich udziały w spółce były zależne od wkładu.

Spółka polegajaca na połączeniu całych majątków była zawierana w celu prowadzenia długotrwałej i kompleksowej działalności zarobkowej.

Spółki bardziej skonkretyzowane miały bardziej zacieśnione cele (np do jednej transakcji) i przystępowano do nich zazwyczaj jedynie z częścią majątku.

Rozwiązanie spółki miało miejsce na życzenie jednej ze stron, w wypadku zrealizowania celu, a także w przypadku śmierci którejś ze stron (nie przechodziło na jej dziedziców).

Obowiązkiem wspólników było wniesienie określonego wkładu. Mógł to być wkład finansowy, ale nie koniecznie. Często miał charakter pracy. Wkłady mogły być nierówne i różnego rodzaju.

Prawa wspólników były ściśle związane z wniesionym wkładem. Mieli prawo do zysków i strat. Nie dopuszczano lwiej spółki, w której jeden wspólnik ponosiłby jedynie straty, a drugi tylko zyski.

W przypadku kontrowersji najpierw wspólnicy mogli sami rozwiązać sprawę, nie ściągając infamii. Jeśli nie udało im się dojść do ugody, przysługiwało im powództwo do żądania rozliczenia spraw spółki zwane actio pro socio. Ściągało ono infamię.

Oprócz tego w przypadku braku sporu a jedynie chęci rozdziału majątku spółki strony mogły skorzystać ze zwykłego powództwa działowego actio communi dividundo. Nie pociągało ono ze sobą infamii.