96 Pojęcie sporu ze stosunku pracy
- Spór ze stosunku pracy powstaje w wypadku różnicy stanowisk co do treści wypływających z niego uprawnień lub obowiązków, gdy jedna ze stron dąży do zrealizowania gwarantowanych jej uprawnień, a druga strona na tę realizacje się nie godzi.
- Spory ze stosunku pracy mogą przybrać formę sporu indywidualnego lub zbiorowego. Podział ten wiąże się z podziałem prawa pracy na dwa podstawowe działy-dział indywidualnego prawa pracy oraz dział zbiorowego prawa pracy.
- Spory ze stosunku pracy będą dotyczyły sprzeczności co do istnienia bądź nieistnienia tego stosunku albo jego treści- zakresu praw i obowiązków. Jak również sprzeczności dotyczące zbiorowych praw i interesów pracowników pomiędzy pracownikami reprezentowanymi przez związki zawodowe a pracodawcą lub pracodawcami.
- Prawa pracodawców w sporach zborowych mogą być reprezentowane przez właściwe organizacje pracodawców, natomiast w imieniu pracowników zakładu w którym nie działa związek zawodowy, spór zbiorowy może prowadzić organizacja związkowa, do której pracownicy zwrócili się o reprezentację.
- Indywidualny spór może być rozwiązany w drodze bezpośredniego porozumienia (ugody) pracownika z pracodawcą lub ugody zawartej przed zakładową komisją pojednawczą; gdy spór nie zostanie rozwiązany w tym trybie, pracownikowi przysługuje prawo dochodzenia roszczeń ze stosunku pracy (w zależności od wartości przedmiotu sporu), przed rejonowym lub okręgowym sądem pracy i ubezpieczeń społecznych jako sądami I instancji i prawo składania środków odwoławczych do sądów II instancji (sąd okręgowy i apelacyjny).
- Zbiorowy spór pracy muszą rozwiązać same zaangażowane w ten spór strony przy zastosowaniu koncyliacyjnych i mediacyjnych instytucji przewidzianych w przepisach prawa lub wypracowanych przez same strony. Do instytucji tych zalicza się zarówno bezpośrednie rokowania stron sporu lub — gdy próba koncyliacji nie daje rezultatu — powołanie przez strony bezstronnego mediatora. Niepowodzenie rokowań bezpośrednich i mediacji upoważnia stronę pracowniczą do ogłoszenia strajku lub innej formy protestu, chyba że strony zgodzą się skorzystać z usług kolegium arbitrażu społecznego. Wyczerpanie możliwości pokojowego rozwiązania sporu stanowi warunek przejścia do jego ostatniej fazy — strajku.
- Typowymi przykładami roszczeń dochodzonych ze stosunku pracy są roszczenia związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków przez jedną ze stron np. powództwo o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczną, przywrócenie do pracy, odszkodowanie, ekwiwalent za niewykorzystany urlop, nawiązanie stosunku pracy.
- Pracodawcy natomiast zdaje się najczęściej występują z powództwem o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności materialnej pracowników oraz powództwo o odszkodowanie w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia.
- Celem każdego postępowania spornego toczącego się przed właściwym organem procesowym jest zlikwidowanie zaistniałego między stronami konfliktu prawnego.
- Stroną sporu ze stosunku pracy jest zazwyczaj pracownik albo pracodawca. Nie jest to jednak regułą. Istnieją przypadki, w których np. spadkobiercy zmarłego na skutek wypadku przy pracy pracownika będą dochodzić roszczeń odszkodowawczych związanych z tym nieszczęśliwym zdarzeniem.
- Należy również zwrócić uwagę, iż w przypadku sporów ze stosunku pracy rozstrzyganych na drodze sądowej pojęcie pracownika rozumiane jest szerzej niż jak to wynika z art. 2 k.p. Otóż według przepisu art. 476 § 5 za pracownika należy uznać również członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, osobę świadczącą pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą, członków rodziny i spadkobierców pracownika, członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej i osoby świadczącej pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą, inne osoby, którym z mocy odrębnych przepisów przysługują roszczenia z zakresu prawa pracy, osobę dochodzącą od zakładu pracy odszkodowania lub ustalenia uprawnień do świadczeń na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.