4. Zobowiązania jednostronne i dwustronne

Takiego podziału Rzymianie nie formułowali wyraźnie, ale wynika on ze źródeł.

Zobowiązania jednostronne są najstarsze i najbardziej wpływowe. Są to takie stosunki prawne, w których jedna strona jest tylko wierzycielem, a druga tylko dłużnikiem. Te proste zobowiązania mają też prostą ochronę - jedno powództwo dla wierzyciela.

Bardziej skomplikowane są zobowiązania dwustronne. W zobowiązaniu dwustronnym obie strony są zarówno wierzycielami jak i dłużnikami. Powstają dwa osobne węzły obligacyjne, które są przedmiotem osobnego umorzenia i osobnej ochrony procesowej.

Wyróżnia się zobowiązania dwustronne zupełne, w których od razu powstają dwa węzły. Oba świadczenia są równorzędne. Rozwiązanie takich zobowiązań następuje zazwyczaj jednocześnie. Obie strony mają odrębne środki procesowe.

Ponadto istnieją też zobowiązania dwustronne niezupełne. W ich przypadku najpierw powstaje jeden węzeł główny, a kolejny węzeł może być jedynie do niego wtórny i powstać dodatkowo (czasem przypadkowo). Np. na podstawie roszczeń dłużnika wobec wierzyciela pierwotnego węzła (np. żądanie spłacenia kosztów nadzwyczajnych przy użyczeniu). Dodatkowy węzeł ma znaczenie uboczne, nie uzależnia się od jego rozwiązania świadczenia głównego. Dla ochrony zobowiązania dodatkowego nie było osobnego powództwa, a jedynie powództwo przeciwne do głównego.