51. Systemy rządów

Pojęcie systemu rządów związane jest z zasadą podziału władzy (którą w Polsce ustanawia art 10 ust. 1 Konst). Ta zasada podziału władzy może być realizowana na różne sposoby, dlatego wyróżnia się pewne systemy rządów. To, jaki system rządów występuje w danym państwie, zależy od stosunków, relacji, wzajemnych kompetencji pomiędzy organami państwa. Akcent kładzie się na władzę ustawodawczą i wykonawczą.

Wyróżniamy 4 główne systemy rządów:

1. SYSTEM PREZYDENCKI

• duża separacja egzekutywy i legislatywy,
• bezpośrednie wybory prezydenckie w głosowaniu powszechnym,
• prezydent nie może rozwiązać parlamentu i przed nim nie odpowiada,
• ministrowie odpowiadają politycznie wyłącznie przed prezydentem,
• prezydent ma prawo weta wobec ustaw, ale nie ma inicjatywy ustawodawczej,
• jednolita egzekutywa,
• prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych,

1. SYSTEM PARLAMENTARNY

• istnienie rządu uwarunkowane poparciem parlamentu,
• członkowie rządu odpowiedzialni politycznie przed parlamentem oraz konstytucyjnie,
• głowa państwa zobowiązana współpracować z rządem i parlamentem,
• kompetencje prezydenta jedynie reprezentacyjne,
• parlament posiada środki ochrony odnoszące się do rządu jako do całości,
• dualizm egzekutywy (rząd i głowa państwa),
• egzekutywa może rozwiązać parlament,

1. SYSTEM PARLAMENTARNO-PREZYDENCKI (PÓŁPREZYDENCKI)

• dwuczłonowa egzekutywa,
• kontrola, stymulacja działalności parlamentu i rządu przez prezydenta,
• prezydent nie odpowiada przed parlamentem (jedynie za złamanie konstytucji czy zdradę stanu)
• rząd powoływany przez prezydenta, ale odpowiada też przed parlamentem,
• ustawodawstwo parlamentu ograniczone – Konstytucja ustala zakres,

1. SYSTEM KOMITETOWY („RZĄDÓW ZGROMADZEŃ”)

• brak wyraźnego podziału władz,
• parlament ma nadrzędną pozycję (kompetencje ustawodawcze i wykonawcze),
• zasada domniemania kompetencji na rzecz parlamentu,
• parlament obsadza wszystkie stanowiska państwowe,
• rząd wyłaniany spośród członków parlamentu,
• rząd pod politycznym kierownictwem parlamentu,
• rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej

W Polsce system rządów nie stanowi realizacji żadnego z powyższych w czystej postaci. Mimo wielu elementów zbliżających go do prezydenckiego (powszechne wybory prezydenta, możliwość wpływu prezydenta na kształt rządu), wykazuje dużo podobieństw do systemu parlamentarnego (weto zawieszające prezydenta, kontrasygnata aktów prezydenta). Sejm ma tu wyraźną przewagę.

System przyjęty w Konstytucji jest nazywany parlamentaryzmem zracjonalizowanym – miejsce główne wśród organów państwowych zajmuje Sejm, a wyrażenie wotum nieufności musi mieć charakter konstruktywny. Nie istnieje w Polsce równowaga pomiędzy egzekutywą a legislatywą, co również jest specyficzne dla modelu polskiego.