63. Status prawny posła i senatora

I. Pojęcie mandatu przedstawicielskiego

Istnieje kilka znaczeń tego pojęcia. Po pierwsze jest to całokształt praw i obowiązków parlamentarnych, po drugie - określenie funkcji członka parlamentu (np. tak użyte w art. 105). Jednak przede wszystkim pojęcie to określa stosunek polityczno-prawny zachodzący między podmiotem sprawującym funkcję z wyboru a wyborcami, obejmujący udzielone przez wyborców pełnomocnictwo do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy państwowej

1. Cechy mandatu przedstawicielskiego

1) uniwersalność - poseł reprezentuje cały naród

2) niezależność - wyborcy nie mają prawnej możliwości narzucenia posłom sposobu dzialania

3) nieodwołalność - wyborcy nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu

2. Rodzaje mandatu przedstawicielskiego w prawie polskim

1) mandat imperatywny - przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców, a nie podmiot suwerenności (sporadycznie występujący, w Polsce ma tradycję z okresu szlacheckiego)

2) mandat wolny - przedstawiciel reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności, a nie tylko tych, którzy go wybrali

3. Nabycie a objęcie mandatu w prawie polskim

Nabycie mandatu, następuje z chwilą stwierdzenia zgodnego z prawem wyboru danego kandydata, natomiast objęcie mandatu ma miejsce w momencie złożenia odpowiedniego ślubowania, które daje początek pełnieniu funkcji publicznej. W Polsce odmowa złożenia ślubowania przez posła lub senatora powoduje automatyczne wygaśnięcie jego mandatu, natomiast uchylanie się od jej złożenia w terminie 3 miesięcy od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu, co w konsekwencji także oznacza jego utratę.

Zgodnie z art.105.2 poseł uzyskuje pierwsze uprawnienia po ogłoszeniu wyników wyborów – nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu. Z

godnie z art.104.2 pełnię praw i obowiązków wynikających z pełnienia mandatu zyskuje po przystąpieniu do wykonywania mandatu czyli wraz ze złożeniem ślubowania.

4. Wygaśnięcie mandatu w prawie polskim

- wraz z końcem kadencji Sejmu

- poseł odmówi złożenia ślubowania (art.104.3)

- utracił prawo wybieralności, w wyroku w sprawie o przestępstwo karne została orzeczona kara pozbawienia praw publicznych

- zrzekł się mandatu

- zmarł

- zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła, sprawowania przez posła stanowiska lub funkcji radnego rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa, w zarządzie powiatu, województwa lub związku komunalnego, w zarządzie lub w radzie regionalnej albo branżowej kasy chorych, wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) jeśli poseł nie złoży Marszałkowi oświadczenia o złożeniu rezygnacji w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia wyborów do Sejmu przez PKW

- powołania lub wybrania na stanowisko lub powierzenia funkcji w czasie trwania kadencji, których nie można łączyć ze stanowiskiem posła zgodnie z Konstytucją lub ustawami oraz powołania na stanowisko lub funkcję radnego rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa, w zarządzie powiatu, województwa lub związku komunalnego, w zarządzie lub w radzie regionalnej albo branżowej kasy chorych, wójta lub burmistrza (prezydenta miasta)

- wyboru w toku kadencji na posła do Parlamentu Europejskiego

- został uznany za winnego złożenia fałszywego oświadczenia w postępowaniu lustracyjnym

- pozbawienie mandatu ma miejsce przez orzeczenie TS (zainicjowane przez wniosek Marszałka, uchwalone przez Izbę) jeśli prowadził działalność gospodarczą z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub nabył ten majątek (art.107)

II. Immunitet parlamentarzysty w polskim prawie

Immunitet – przywilej przysługujący przedstawicielowi narodu; prawo zwolnienia od podlegania powszechnie wiążącym obowiązkom prawnym. Stanowi ujemną przesłankę procesową prowadzącą do ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności. Służyć ma stworzeniu przedstawicielowi warunków nieskrępowanej działalności i zapewnieniu w ten sposób właściwej pracy parlamentu.

1. Postacie immunitetów (materialny, formalny)

a) immunitet materialny (zawodowy) - wyłączenie karalności określonych czynów wykonywanych w obrębie działalnosci w zakresie sprawowanego mandatu zarówno w czasie jego trwania jak i po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada jedynie przed Sejmem. Nie istnieje procedura uchylenia immunitetu materialnego (char. bezwzględny).

b) immunitet formalny (pozazawodowy) - w art 105.2, ograniczenie dopuszczalności ścigania za cyny karne, zakaz aresztowania, wyłączone z procedury karnej. Inaczej jednak traktuje się postępowania wszczęte przed wyborem (ulega na żadanie sejmu zawieszeniu, 105.3, tylko w razie podjęcia stosownej uchwały, na wniosek posła, ⅗). Czyny popełnione podczas trwania kadencji - postępowanie niedopuszczalne bez zgody Sejmu. Uchylenie immunitetu: za zgodą posła (105.4) lub przez uchwałę Sejmu wyrażoną bezwzględną większością ustawowej liczby posłów. Immunitet ten wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu Nie chroni od odpowiedzialności cywilnej, zawodowej i innych. Jego funkcją jest zabezpieczenie posłów przed zagrożeniami ograniczenia swobody ich działania przez państwowy aparat przymusu – nie może być traktowany jako przywilej zapewniający posłom bezkarność

2. Przywilej nietykalności

Określona w art 105.5. Oznacza zakaz aresztowania lub zatrzymania posła bez zgody Sejmu, wyrażonej w uchwale bezwzględną większością odrębnie od uchwały w przedmiocie pozbawienia immunitetu. Można zatrzymać posła w przypadkach: ujęcia go na gorącym uczynku; jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłwego toku; wyższej konieczności lub obrony koniecznej. Trzeba jednak niezwłocznie poinformować Marszałka, który może nakazać zwolnienie zatrzymanego.

3. Procedura pociągania parlamentarzysty do odpowiedzialności karnej

Wnioski w sprawie pociągnięcia posła do odpowiedzialności (składa się je Marszałkowi):

- w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa się za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości

-w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego składa oskarżyciel prywatny po wniesieniu sprawy do sądu; obowiązuje przymus adwokacki z wyjątkiem wniosków składanych przez sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców, notariuszy oraz profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych

III. Zasada niepołączalności (zasada incompatibilitas)

– zasada niełączenia określonych funkcji publicznych.

Zasada niełączenia pewnych funkcji publicznych została określona w art. 102, 103 i 107 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z tymi przepisami zasadę incompatibilitatis należy postrzegać w dwóch aspektach:

• formalnym – wyrażoną jako zakaz łączenia mandatu poselskiego lub senatorskiego z funkcjami państwowymi,
• materialnym – wyrażoną jako zakaz podejmowania czy też wykonywania określonej działalności gospodarczej.

IV. Uprawnienia i obowiązki posłów i senatorów związane z działalnością poza parlamentem.

V. Uprawnienia i obowiązki posłów i senatorów związane funkcjonowaniem parlamentu i jego

organów.

1) Związane z działalnością Izby i jej organów:

-udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem – jest to uprawnienie jak i obowiązek; nieobecność rodzi sankcje (finansowe), /prawo zabierania głosu, zgłaszania wniosków/,

-prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu,

-prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie,

-prawo zgłaszania interpelacji i zapytań, a także pytań w sprawach bieżących, pod adresempremiera i pozostałych członków rządu (prawo to nie przysługuje senatorom).

2) Związane z wykonywaniem mandatu:

-obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby,

-prawo uzyskiwania, żądania informacji i wyjaśnień od członków RM oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych,

-prawo wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego,

-prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie, przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej,

-prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego.

3) Dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła, senatora:

-prawo do diety parlamentarnej,

-prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju,

-prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych,

-prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych,

-obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym.

Poza tym każdy z posłów i senatorów może też otrzymać urlop bezpłatny w miejscu stałej pracy i wówczasstaje się tzw. posłem zawodowym.