Hugo Grocjusz

Hugo Grocjusz

• holenderski prawnik, filozof i dyplomata, zwany "ojcem" prawa międzynarodowego, żył na przełomie XVI i XVII wieku
• był jednym z twórców XVII-wiecznej szkoły prawa natury (szkoły, która dokonała desekularyzacji prawa natury)
• wg Grocjusza prawo natury jest tak ściśle związane z ludzką naturą, że nawet Bóg nie może go zmienić (gdyż wymagałoby to zmiany natury człowieka, a co za tym idzie “ludzie przestaliby byc ludźmi”). Prawo natury obowiązywałoby nawet wtedy, gdyby Bóg nie istniał, gdyż wynika ono z ludzkiej natury, a nie jedynie z objawienia Boga. (jest to tak zwana hipoteza etiamsi daremus, za pomocą której Grocjusz zracjonalizował prawo natury, opierając je na naturze człowieka a nie na mistycyźmie)
• Prawo natury jest następstwem natury człowieka, a natura człowieka jest niezmienna. Z niezmienności natury ludzkiej wynika samoistność, ponadczasowość, uniwersalizm i autonomiczność prawa natury. To znaczy, że skoro natura ludzka jest niezmienna, to i prawo natury jest niezmienne.
• Grocjusz twierdził, że ważnymi elementami natury człowieka są m.in.: 1) instynkt samozachowawczy oraz 2) popęd społeczny (apetitus societatis). Ten pierwszy element to natura cielesna, zwierzęca, ten drugi to natura rozumna.
• Instynkt samozachowawczy związany był z pierwotnym prawem natury, natomiast popęd społeczny z wtórnym prawem natury. Wtórne prawo natury to normy, które pozwalają człowiekowi egzystować w relacjach z innymi ludźmi. O ile pierwotne prawo natury poznaje się bezpośrednio w drodze logicznego rozumowania, o tyle wtórne prawo natury poznaje się z reguły przez obserwację zasad powszechnie przestrzeganych w życiu społecznym.
• Rozumność człowieka tworzy podstawę mocy obowiązującego prawa natury. Tak więc źródłem prawa natury nie jest rozum boski, ale rozum ludzki.
• Prawo naturalne nie jest wg Grocjusza jedynie „głosem sumienia”, lecz „nakazem prawego rozumu”. Zobowiązuje człowieka do postępowania zgodnie z rozumną naturą ludzką. Zabezpieczone jest przez sankcję moralną. Występuje ona w postaci wyrzutów sumienia pojawiających się po naruszeniu prawa naturalnego we wnętrzu człowieka.
• Żródłem poznania zasad prawa natury jest badanie natury człowieka
• Sam Grocjusz na podstawie badań natury człowieka dostrzegał 4 ważne zasady prawa natury: 1) Pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać,  2) Należy naprawić wyrządzoną szkodę, 3) Nakaz karania za popełnienie przestępstwa, 4) Prawo do własności.
• Obok prawa naturalnego Grocjusz wyróżniał prawo stanowione, które jest zależne od przemian politycznych i historycznych; nie wynika z natury ludzkiej, jest zmienne
• Grocjusz był twórcą własnej koncepcji umowy społecznej, w myśl której ludzie (kierując się m.in. popędem społeczenym) tworzą związek państwowy w celu ochrony swoich interesów. Wola tych ludzi stanowiła podstawę obowiązywania prawa.
• Grocjusz odrzucał wiarę w ustrój idealny. Przyznawał ludowi prawo wyboru ustroju, przy czym zastrzegał możliwość zrzeczenia się suwerenności przez lud (a więc lud na podstawie umowy społecznej może nadać władcy władzę absolutną, a potem musi dotrzymać umowy).
• Z drugiej strony Grocjusz uważał, że umowa musi być szanowa przez obie strony. Władca nie może łamać jej postanowień, a jeśli to robi, to lud może wypowiedzieć mu posłuszeństwo (ius resistendi).
• Ponadto Grocjusz uważał, że władca nie może łamać prawa natury, a także sama umowa między władcą a ludem nie może być sprzeczna z prawem natury.